Tuy thông dụng nhưng chớ chủ quan với lidocainvì những tác dụng không mong muốn của thuốc gây ra, đôi khi làm cho việc cấpcứu rơi vào tình trạng không kịp trở tay…
Thuốc gây tê là thuốc có khả năng ức chế có hồi phục sự phátsinh và dẫn truyền xung động thần kinh từ ngoại vi về trung ương, làm mất cảmgiác (cảm giác đau, nóng, lạnh...) của một vùng cơ thể nơi đưa thuốc; sử dụngliều cao thuốc ức chế cả chức năng vận động. Cho đến nay, có nhiều hóa chấtđược dùng làm thuốc gây tê tại chỗ sử dụng trên lâm sàng trong đó có lidocain.Tuy thông dụng nhưng chớ chủ quan với lidocain vì những tác dụng không mongmuốn của thuốc gây ra, đôi khi làm cho việc cấp cứu rơi vào tình trạng khôngkịp trở tay…
Lidocain là thuốc gì?
Đâylà thuốc gây tê còn có các tên biệt dược khác là xylocain, lignocain, thuộcnhóm thuốc gây tê có cấu trúc amit. Lidocain gây giãn mạch nơi tiêm, nên thườngphối hợp với chất co mạch để giảm hấp thu thuốc. Thuốc vừa có tác dụng gây têbề mặt, vừa có tác dụng khi gây tê sâu. Tác dụng nhanh, mạnh và kéo dài hơn novocain,ngoài ra còn có tác dụng chống loạn nhịp tim. Tuy nhiên khi dùng tại chỗ thuốccó thể gây viêm tắc tĩnh mạch, viêm màng nhện, sốc phản vệ; khi dùng chống loạnnhịp có thể gây hạ huyết áp, co giật, chậm nhịp tim; quá liều gây trụy timmạch, rung tâm thất, rối loạn nhịp hoặc ngừng tim, ngừng hô hấp gây tử vong.
Lidocainlàm giảm tính thấm ion natri ở màng tế bào thần kinh, do đó ổn định màng và ứcchế khử cực, kết quả là phong bế sự phát sinh, sự dẫn truyền xung động thầnkinh, tạo hiệu ứng gây tê. Hiệu lực gây tê nhanh, mạnh, rộng, dài hơn các thuốcgây tê tại chỗ như novocain nếu dùng cùng liều.
Lidocaincũng chẹn kênh Na+ làm giảm Na+ nội bào, tạo hiệu ứng chống loạn nhịptrong điều trị cấp tính các loạn nhịp thất như ngoại tâm thu thất, nhịp nhanhthất, rung thất; sau nhồi máu cơ tim hoặc trong thao tác kỹ thuật thămdò, can thiệp tim mạch như thông tim, nong động mạch vành...
Tác dụng không mong muốn thường gặp
Khigây tê, tùy theo liều sử dụng và đường dùng thuốc mà các tác dụng không mongmuốn có thể gặp là nhức đầu, hạ huyết áp, khó thở, loạn nhịp tim, block tim,trụy tim mạch, ngủ lịm.
Khiđiều trị rối loạn nhịp tim, nếu dùng đúng liều, lidocain khá an toàn so với cácthuốc khác. Nhưng nếu tiêm tĩnh mạch nhanh, nó có thể gây hội chứng yếu nút xoang,tăng mức block nhĩ - thất có từ trước, tai biến này mất đi sau khi ngừng thuốc;
Vớicác trường hợp dùng lidocain kéo dài hoặc khi tiêm tĩnh mạch liều cao (>150mg) có thể gây ra các nhiễm độc: chóng mặt, dị cảm vùng quanh miệng, buồnnôn, nôn, rối loạn thị giác vật vã, lẫn lộn, rối loạn hô hấp, co giật, giảm sứcco bóp cơ tim, nhịp tim chậm…
Trongcả hai trường hợp dùng lidocain để gây tê hoặc dùng để điều trị rối loạn nhịptim: Với liều điều trị thông thường, lidocain ít ảnh hưởng đến thần kinh giaocảm, nhưng nếu liều cao, nó ức chế giao cảm, dẫn tới ức chế sự co bóp của cơtim, giảm nhịp tim, giảm sức cản ngoại vi, hạ huyết áp, nặng hơn là trụy mạch.Với người mẫn cảm, có thể gây dị ứng viêm da, co thắt phế quản, có thể gâyshock phản vệ .
Cũngdo các tác dụng phụ này, không được dùng lidocain cho những người có hội chứngAdams stockes, block nhĩ - thất, rối loạn xoang - nhĩ, suy cơ tim nặng, blocktrong thất (khi chưa đặt thiết bị tạo nhịp), rối loạn chuyển hóa porphyrin.
Tai biến xảy ra khi gây tê và dự phòng
Mặcdù trong gây tê, việc sử dụng lidocain là khá an toàn với liều lượng và đườngdùng hoàn toàn khác so với điều trị rối loạn nhịp tim. Tuy nhiên, trong gây tê,lidocain vẫn gây ra các tác dụng phụ trên tim mạch, đặc biệt là khi gây tê sâuvà rộng. Do đó, khi dùng cần lưu ý :
-Trước khi gây tê phải chuẩn bị sẵn các phương tiện cấp cứu nhằm phòng các phảnứng phụ liên quan đến thần kinh, hô hấp, tim mạch.
-Dùng phối hợp với chất co mạch như adrenalin sẽ kéo dài thời gian gây tê,giảm liều lidocain. Nhưng tránh phối hợp này khi gây tê gần ngón tay hay quyđầu vì có thể gây hoại tử.
-Khi gây tê cần làm đúng kỹ thuật để không tiêm thuốc vào tĩnh mạch. Nếu tiêmthuốc lạc vào mạch máu dễ gây ra các tác dụng phụ trên tim mạch. Đặc biệt nếutiêm vào mạch máu vùng dưới nhện, vùng đầu, cổ, hậu nhãn cầu, quanh chânrăng... dễ gây nguy cơ ngừng hô hấp.
-Khi dùng lidocain để giảm đau trong sản khoa, ít tác dụng phụ. Tuy nhiên, khiphong bế cạnh cổ tử cung có thể gây chậm nhịp tim thai, liều cao có thể gâychết thai.
-Lidocain có phản ứng với kim loại, gây kích ứng nặng chỗ tiêm, do đó cần tránhđể tiếp xúc lâu với kim loại (kể cả kim loại ở ống tiêm).
-Phải giảm liều với người cao tuổi, người suy kiệt, người bị bệnh cấp tính,người có tình trạng sinh lý và thần kinh bất thường.
- Khi dùng lidocainphong bế ngoài màng cứng, vùng dưới nhện dễ gây nguy cơ hạ huyết áp, chậm nhịptim. Khi dùng gây tê, nếu tiêm nhầm vào khoang dưới nhện và nếu nồng độ tronghuyết tương cao thì sẽ bị nhiễm độc do quá liều. Bệnh nhân có các biểu hiện bồnchồn, lo lắng, nhìn mờ, run, ngủ gà, co giật mất ý thức, có thể ngừng thở, hạhuyết áp, ngừng tim. Cần có sẵn dịch truyền, thuốc vận mạch, ôxy cấp cứu kịpthời.